MEDIATIJDLIJN AMSTERDAMSE TRAM 1919
door Cees Pot
e-mail: ceespot@amsterdamsetrams.nl

1919

4 januari 1919
Met ingang van maandag 6 januari zullen de tramdiensten aanzienlijk worden beperkt. Alle vroegritten zullen om 6 uur beginnen, in plaats van vijf uur of half zes. Op achtereenvolgens alle lijnen zal voorts de verkeerstussenpoos vergroot worden. Aanvankelijk wordt die verdubbeld, maar door meer bijwagens in te zetten zal de vervoerscapaciteit op peil worden gehouden. Maandag a.s. zijn de lijnen 3 en 10 als eerste aan de beurt.

27 maart 1919
Het raadslid Loopuit wil naar aanleiding van een verzoek van bewoners van de Frederik Hendrikbuurt om een tramverbinding met het Centraal Station van burgemeester en wethouders vernemen wanneer zij voornemens zijn hier iets aan te doen. Indertijd bij de instelling van lijn 12 heeft de wethouder al beloofd de mogelijkheden te onderzoeken.
Wethouder Vliegen antwoordt dat omlegging van lijn 3 niet mogelijk is. Doortrekking van lijn 12 is te overwegen, maar zal moeten worden bezien in het kader van de tramverbindingen, die na de komende annexaties nodig zijn. Een beslissing is nu nog niet mogelijk.

Dam - Koninklijk Paleis - 1919
Prentbriefkaart

8 april 1919
Burgemeester en wethouders hebben de raad afwijzend geadviseerd ten aanzien van het verzoek van “De Pionier” (zie 28 oktober 1918) Dit is voor “de Pionier” aanleiding in hun vergadering van heden een motie aan te nemen, waarin de grote wenselijkheid van verlichting van de taak van de wagenbestuurders wordt uitgesproken, en de gemeenteraad wordt verzocht het verzoek toch in te willigen.

11 april 1919
In een tram van lijn 4 is iemand een tas met daarin ƒ 200 kwijtgeraakt.

2 mei 1919
Het tramverkeer in de Czaar Peterstraat is ’s avonds circa 5 kwartier gestremd, omdat van een verhuiswagen een wiel is afgelopen.

5 mei 1919
Op de Martelaarsgracht raakt ’s avonds een bejaarde inwoner van het Armenhuis onder een tram van lijn 2. De wagen moet opgevijzeld worden om hem te bevrijden. In een apotheek wordt hij verbonden, en vervolgens naar het Armenhuis teruggebracht.

15 mei 1919
Op het voorbalkon van een tram van lijn 11 wordt iemand een portefeuille met ƒ 800 ontrold.

28 mei 1919
In de vergadering van de gemeenteraad van heden verklaart de burgemeester, dat hij van het bijeenroepen van de raad op vrijdag 30 mei a.s. zal afzien, als de voordracht tot verhoging van het tramtarief nog vanmiddag wordt afgedaan. De voordracht wordt vervolgens zonder discussie en zonder stemming aangenomen. Bij handhaving van het bestaande tarief zou het tekort van het trambedrijf na loonsverhoging tot 2 miljoen oplopen, en ook het nieuwe tarief levert het bedrijf geen cent winst op.

Ferdinand Bolstraat - 1919
Prentbriefkaart

31 mei 1919
Op zondag 1 juni 1919 wordt het nieuwe tramtarief van kracht. De prijs van een enkele rit gaat 10 cent bedragen, behalve op lijn 12, daar blijft het 5 cent. Dat zelfde tarief blijft ook van kracht op de trajecten van Dam en Postkantoor naar Stationsplein en De Ruijterkade en op Mariniersplein – Stationsplein.
Bovendien gaat een tarief van 5 cent gelden voor de volgende trajecten:
Linnaeusstraat – Station W.P. (lijn 3);
Trompstraat – Ceintuurbaan/Nieuwe Amstelbrug;
Weesperzijde – Ceintuurbaan/Nieuwe Amstelbrug;
Spaarndammerstraat – Haarlemmerplein;
Linnaeusstraat – Plantage Kerklaan (lijn 9);
Zoutkeetsgracht – Marnixplein;
Station M.P. – Plantage Kerklaan (lijn 10);
Station M.P. – Station W.P. (lijnen 10 en 19);
Czaar Peterstraat – Kattenburgerplein;
Van Hallstraat – Marnixplein;
Javaplein – Plantage Kerklaan.

6 juni 1919
In “Het Volk” wordt in een ingezonden stuk geklaagd over de misère bij het vervoer naar en van het stadion de avond tevoren (Daar werd om 7 uur een voetbalwedstrijd Zwaluwen – Royal Air Force gespeeld, uitslag 1-1). Over de Overtoom reden omstreeks half zeven de trams van de lijnen 1, 17 en 19 met trossen mensen er aan, en na afloop was het niet veel beter. Omstreeks 9 uur moest briefschrijver bij het Station Willemspark een kwartier op een tram van lijn 19 wachten, en daarna duurde het nog eens een kwartier voordat die tram vertrok. De tramdirectie had toch kunnen weten, dat iedereen per tram naar het stadion zou willen, en had de dubbele hoeveelheid materieel moeten inzetten.

7 juni 1919
Op een tram van lijn 11 wordt iemand een gouden horloge met ketting ontrold.

9 juni 1919
Op het Frederiksplein breekt ‘s avonds een as van een oud-model bijwagen van lijn 5. Hoewel de wagen vol met passagiers zit, raakt er niemand gewond. De bijwagen wordt naar de remise afgevoerd.
Op de Haarlemmerweg raakt een jongen van 11 jaar ernstig gewond bij het “trammetje springen”. Hij valt van de baanschuiver van een motorwagen van lijn 12, en komt onder de wagen terecht, waarbij hem een hand wordt afgereden.

10 juni 1919
Tijdens de afgelopen Pinksterdagen zijn zakkenrollers zeer actief geweest. Ook op de trams werden verschillende mensen het slachtoffer. Ze raakten horloges, kettingen en geld kwijt.

11 juni 1919
De Arbeiders Jeugd Centrale heeft tijdens de Pinksterdagen voor het vervoer van jeugdige deelnemers aan het A.J.C.-Pinksterkamp drie motor- en vijf bijwagens van de Gemeentetram gehuurd. Deze brengen de kinderen ’s ochtends om 6 uur van het kamp aan de Amstelveenscheweg naar de De Ruyterkade, van waar ze met de boot naar Velsen worden vervoerd voor een dagje aan het strand te Wijk aan Zee.

 In 1919 rijdt lijn 9 met de “stoeltjeswagens” 301-320 met de bekende boldakkers als bijwagen op het Damrak. Een dergelijke combinatie zou nu nog kunnen worden getoond aangezien de 307 als museumwagen is gerestaureerd.
Fotograaf onbekend

13 augustus 1919
In de Marnixstraat tussen Wester- en Willemsstraat raakt een jongetje van 8 jaar onder een motorwagen van lijn 10 en wordt overreden. Hij wordt dood onder de tram vandaan gehaald.
26 augustus 1919
Een groot deel van het trampersoneel gaat in staking. Er meldden zich ’s ochtends wel werklieden bij de remises, maar te weinig om een tramdienst te onderhouden. Gevreesd wordt dat stakers met geweld het eventuele uitrijden zullen willen tegenhouden. Werkwilligen worden gemolesteerd, en op de Amsteldijk zijn reeds de ruiten ingegooid van een personeelstram. Uitgebreide politie-maatregelen worden genomen om ongeregeldheden te voorkomen.
’s Middags melden zich enkele honderden werkwilligen aan het hoofdkantoor om desgewenst een beperkte dienst te organiseren. Er zou dan ’s avonds weer gereden kunnen worden. De waarnemend wethouder van gemeentebedrijven acht dit echter onder de huidige omstandigheden ongewenst.
’s Avonds besluiten de stakende bonden het bij een 24-uursstaking te laten, hoewel de actiebereidheid bij de leden groot is. De leiding is evenwel van mening dat er nu een duidelijk signaal aan burgemeester en wethouders is gegeven, en dat de staking bij de gemeenteraad zijn invloed niet zal missen. Er zal dus morgenochtend gewoon weer gewerkt worden.

27 augustus 1919
Blijkens een bericht in de N.R.C. heeft wethouder Wibaut verklaard, dat burgemeester en wethouders ook volgend jaar het “aan de lus hangen” willen bestendigen, waardoor bij gelijke wagencapaciteit meer mensen vervoerd kunnen worden. Hierdoor denkt men te kunnen bewerkstelligen, dat het trambedrijf ƒ 290.000 aan de algemene dienst kan uitkeren.

20 oktober 1919
Naar verluidt zullen burgemeester en wethouders de gemeenteraad eerdaags voorstellen de prijs voor een enkele rit te verhogen van 10 naar 12 cent. Wethouder Wierdels kan dit bevestigen noch ontkennen. Wel zegt hij dat overwogen wordt in hoeverre de tarieven van verschillende bedrijven voor verhoging in aanmerking komen.

29 oktober 1919
Lijn 3 heeft ’s avonds vertraging aan het Leidscheboschje, omdat een leeuwenwagen van circus Hagenbeck op de rails gestrand is. De olifanten van het circus weten de wagen opzij te schuiven, zodat de tram er weer door kan.

 Trams van de lijnen 16 en 15 aan hun beginpunt in een nog landelijke Cornelis Krusemanstraat in 1919. Uiterst links ziet men een stukje gevel van de in 1890 gebouwde gevangenis aan de Amstelveenseweg.
Fotograaf onbekend.

3 november 1919
Hevige sneeuwval maakt verschillende wissels onklaar, waardoor grote vertraging in het tramverkeer ontstaat.

10 november 1919
Het sneeuwt wederom hevig. O.a. de wissels op en bij het Muntplein raken onklaar, met als gevolg lange rijen wachtende trams en grote vertragingen

17 december 1919
Bij de behandeling van de gemeentebegroting voor 1920 pleit het raadslid Ter Haar voor algehele afschaffing van de vroegritretours, aanschaffing van dubbeldekstrams, het beperken van de tramdienst op zondagmorgen, en het innen van de ritprijs door de conducteur bij binnentreden van de passagiers. Ook meent hij dat het tramtarief hier zo hoog is om dat er voor de stroom te veel wordt berekend door de G.E.W. Het raadslid Posthumus wil de 8 uren die er dagelijks dienst gedaan moeten worden, voor het rijdend personeel over minder dan 13 uren verdelen. Het raadslid Roodveldt pleit voor meer vrije zondagen en kortere dienst op Oudejaarsavond.
Wethouder Vliegen waarschuwt voor het behartigen van personeelsbelangen op een manier die andere bevolkingsgroepen dupeert. Juist op Oudejaarsavond en op zondagen is de tram nodig voor die mensen die geen taxi kunnen betalen.
Het raadslid Ed. Polak dringt aan op spoed bij het maken van tramverbindingen buiten de bebouwde kom. Hij wil de vroegritretours behouden, en het personeel op Oudejaarsavond vanaf 10 uur vrij geven, nu burgemeester en wethouders reeds hebben besloten de trams om 12 uur te laten inrukken, en er van 10 tot 12 uur toch haast geen passagiers zijn. Hij dient een voorstel daartoe in.
De burgemeester zegt dat deze kwestie beter kan wachten, tot er met een paar dagen een advies ligt over het voorstel-Kleerekoper over de werktijden van het trampersoneel.
Wethouder Wierdels stelt, dat er reeds met omliggende gemeenten besprekingen plaatsvinden over uitbreiding van het tramnet. Voorstellen over de werktijden en zondagsrust van het rijdend personeel zijn in verregaande staat van voorbereiding. Bij het intensieve tramverkeer in Amsterdam is bediening van een dubbeldekstram bijna onmogelijk. Over de electra-prijzen zal binnenkort een voorstel gedaan worden, waarbij hij nu reeds toezegt dat de prijs voor het trambedrijf niet verhoogd zal worden.
De gemeenteraad besluit vervolgens de begroting voor het trambedrijf goed te keuren.

29 december 1919
Volgens “Het Centrum” bereidt de directie van de Gooise tram in samenwerking met de spoorwegen een plan voor om een nieuwe, geheel dubbelsporige electrische tramlijn aan te leggen van Station W.P. naar Bussum en Hilversum. Hier zal met een snelheid van 65 km per uur gereden kunnen worden, zodat men in een half uur in Hilversum kan zijn. Ook de bestaande lijnen zullen in electrische tramlijnen worden omgezet. Een concessie is al aangevraagd. De spoorwegovergang Linnaeusstraat vormt nog wel een obstakel, zolang de spoorweg niet omhoog gebracht is.

30 december 1919
De gemeenteraad behandelt het voorstel-Polak om de tramdienst op Oudejaarsavond om 10 uur te beëindigen, en het afwijzend advies van het college daaromtrent.
Polak zegt zeer teleurgesteld te zijn over dit advies. Het trampersoneel leidt toch een ongeregeld leven, en juist op zo’n avond wil men graag in de familiekring verkeren. Dat er in voorgaande jaren tot 1 uur gereden werd was wel logisch om het publiek in de gelegenheid te stellen nog laat met de tram huiswaarts te keren, maar nu er toch al om 12 uur gestopt wordt, kan men net zo goed om 10 uur stoppen. Dat andere werklieden dan extra betaling zouden eisen voor werken op Oudejaarsavond, kan hij zich niet voorstellen, zeker niet nu de werkliedenbond dit zelf ontkend heeft.
Boissevain stelt, dat het hier slechts om een kwart van het trampersoneel gaat, dat op Oudejaarsavond moet werken, zodat men slechts eens in de vier jaar aan de beurt is. Hij pleit voor herstel van de oude situatie, dus rijden tot 1 uur, en dient daartoe een voorstel in.
Kleerekoper stelt dat hij moeilijk voor dit voorstel kan stemmen, omdat het personeel daarmee zou worden afgenomen, wat hun reeds legaal geschonken is. Het is logisch om nu maar de tramdienst om 10 uur te beëindigen. Iedereen weet, dat er na 10 uur nauwelijks van de tram gebruik gemaakt wordt. Een onderzoek, waaruit zou blijken dat op Oudejaarsavond tussen 10 en 12 uur 12.000 passagiers van de tram gebruik maken, heeft volgens de tramdirecteur nooit plaatsgevonden. Men heeft slechts de lijnen 1, 3 en 11 geteld, en daar zijn nou juist twee lijnen bij, die langs veel café’s en schouwburgen lopen. Omwille van het trampersoneel mogen de enkele bezoekers van die gelegenheden best eens een keertje lopen.
Ter Haar en Carels steunen het voorstel-Boissevain.
Wethouder Wierdels zegt dat burgemeester en wethouders het uur van 12 tot 1 alleen hebben afgeschaft omdat ze tegen overwerk zijn. Als men niet te lang blijft plakken kan men dan nog met de laatste tram mee, die van het eindpunt vertrekt. De ervaring leert, dat verkorting van diensttijd voor één groep onmiddellijk leidt tot claims van een andere groep. De keuze voor de lijnen 1, 3 en 11 was niet onjuist. De een gaat door de oude stad, de tweede door de nieuwe en de derde bedient drie stations. Op de 1000 tramritten in die twee uur telde men per rit gemiddeld slechts 12 passagiers. Het voorstel-Polak komt er op neer, dat 12.000 mensen gedupeerd worden voor 600 man trampersoneel. De tramdirecteur heeft reeds toegezegd een regeling te zullen treffen dat niemand meer dan eens in de vier jaar op Oudejaarsavond dienst zal hoeven te doen.
Boissevain trekt zijn voorstel in, en het voorstel-Polak wordt vervolgens aangenomen met 21 tegen 14 stemmen, zodat de tramdienst dit jaar op Oudejaarsavond om 10 uur zal eindigen.
 

<< naar intro mediatijdlijn

door naar 1920 >>

Verantwoording en disclaimer:
Cees Pot heeft voor de totstandkoming van deze tijdlijn de database van de website "Historische kranten in beeld" geraadpleegd. Deze website is een initiatief van de Koninklijke Bibliotheek. Deze instantie heeft ons toestemming verleend voor publicatie op deze wijze.