• Routegeschiedenis lijn 20

Lijn 20 bestond van 1922 tot 1932, van 1991 tot 1993 (spitslijn) en als Circle Tram van 1997 tot 2002.

door: Cor Fijma

Op 7 november 1922 is lijn 20 ingesteld op de route Cornelis Troostplein - Ferdinand Bolstraat - Weteringschans - Marnixstraat - Westerstraat - Noordermarkt.
De lijnkleuren geel-blauw-geel vertikaal verdeeld waren een variant op die van lijn 16 met welke lijn lijn 20 de route via de Ferdinand Bolstraat deelde.

EMW 38, Weteringschans, c. 1925.
Collectie Karel Hoorn

Lijn 20 leidde een vrij rustig bestaan. In die rust kwam een flinke verandering toen lijn 20 op 4 juli 1929 werd verlengd met de route Amstellaan - Noorder Amstellaan-Scheldestraat. De in ontwikkeling zijnde Rivierenbuurt leverde lijn 20 steeds meer klandizie op, zelfs zoveel dat met bijwagens moest worden gereden. Naar het gebruik van die dagen reden de bijwagens alleen tijdens die dagdelen waarop zij nodig waren.

EMW 161, Marnixstraat, c. 1925.
Collectie J.M. de Kok

Op de Amstellaan had lijn 20 gezelschap van (de derde) lijn 12 die juist iets eerder dan lijn 20 op die laan verscheen. Lijn 12 reed vervolgens via de Rijnstraat en de “buitenring” naar de Hoofdweg. Deze lijn 12 is na een langdurige afwezigheid in 1977 herrezen, zij het dat toen via de Churchill-laan en Scheldestraat de buitenring bereikt werd en wordt. Ook lijn 20 is na lange tijd afwezig te zijn geweest opnieuw in het stadsbeeld verschenen, tot twee keer toe, maar evenzoveel keren ook weer verdwenen. Maar laat ik niet op de zaken vooruitlopen.

787, Stationsplein, 28-4-1992

Lijn 20 kreeg het steeds drukker hoewel het gros van de passagiers niet de Marnixstraat en omgeving als reisdoel had. Het werd dus tijd nieuwe maatregelen te beramen. Daarbij waren ook de lijnen 4 en 5 betrokken. De splitsing van lijn 4 in de lijnen 4A en 4W (via Amsteldijk resp. Van Woustraat) zou ongedaan worden gemaakt en lijn 5 zou de Weesperzijde verlaten ten gunste van de Amsteldijk. Lijn 20 zou dan de Weesperzijde gaan bedienen. Een nieuwe lijn 25 zou dan worden ingesteld op de route Amstellaan - Noorder Amstellaan - Vijzelstraat - Dam - Stationsplein.

915, Damrak, 28-4-1992

Deze maatregelen gingen op 3 april 1930 in, behoudens de verplaatsing van lijn 5 van de Weesperzijde naar de Amsteldijk. Lijn 20 kreeg toen de route via de Amsteldijk toebedeeld om via Ceintuurbaan en Westeinde de Weteringschans te bereiken en de verdere route naar de Noordermarkt. De lijn 4 en 20 kregen een beginpunt in de Trompenburgstraat vanwaar lijn 4 via de Rijnstraat bleef rijden.

791, Plantage Middenlaan, 23-4-1997

Intussen was de wereld bezig af te glijden in een diepe economische crisis, ook wel bekend als de grote depressie van de jaren dertig. Ook de Amsterdamse tram ontkwam niet aan aanpassingsmaatregelen die per 1 januari 1932 hun beslag kregen. Voor lijn 20 betekende dit een inkorting tot de route Trompenburgstraat - Frederiksplein.

Lijn 20 werd hiermee een tamelijk bloedeloos lijntje dat per 16 juni 1932 werd opgeheven. Enige compensatie werd geboden door lijn 4 een beginpunt te geven aan de Amstedlijkzijde van de Trompenburgstraat. Bijna zestig jaar zou het lijnnummer 20 ongebruikt blijven, een buslijn met dit lijnnummer niet meegerekend.

807, Roetersstraat, 23-4-1997

Op 3 juni 1991 verscheen lijn 20 opnieuw in het stadsbeeld. Hoewel, een nieuwe tramlijn? Er bleek behoefte te bestaan aan versterking van de lijnen 16, 24 en 25 tijdens de ochtendspits op hun deeltrajecten Stationsplein - Weteringlaan. De oplossing werd gevonden door het instellen van een lijn 20, alleen tijdens de ochtendspits. Deze lijn reed dus niet op zaterdagen en zondagen. Een lang leven heeft deze lijn niet gekend; al op 13 september 1993 is zij opgeheven.

Damrak, lijn 20 wagenno.793, 7-5-1999.(circletram B)
Foto: Jeroen Epema

van Baerlestraat, lijn 20 wagenno.814, 16-2-1999.(cicletram A)
Foto: Jeroen Epema

van Woustraat, lijn 20 wagenno.794, 16-2-1999 (circletram A)
Foto: Jeroen Epema

808, Plantage Middenlaan, 15-9-2002

Een tweede experiment met lijn 20 vond plaats met ingang van 25 maart 1997. Via een route die met “circletram” werd aangeduid reed deze lijn van het Stationsplein naar het Stationsplein, in beide richtingen, alleen tussen 9.00 en 19.00 u. De aanduiding “circletram” wijst er op dat lijn 20 bedoeld was toeristen een blik te gunnen op wat de stad te bieden had en verbindingen tot stand te brengen tussen door toeristen veelvuldig bezochte instellingen. Vanaf het Stationsplein reed lijn 20A via de route van lijn 9 naar de Plantage Kerklaan om vervolgens via Roetersstraat - Sarphatistraat - Weteringschans-Frederiksplein -Westeinde - Van Woustraat - Ceintuurbaan - Roelof Hartstraat - Van Baerlestraat - Paulus Potterstraat - Hobbemastraat - Leidsebosje - Leidseplein - Marnixstraat - Rozengracht - Raadhuisstraat - Dam - Damrak het Stationsplein te bereiken. Lijn 20B reed op de tegengestelde route, zij het via N.Z. Voorburgwal-Raadhuisstraat en met een ommetje via Plantage Doklaan en Plantage Parklaan. Hiertoe was het nodig op het Leidseplein een derde spoor te leggen tussen Marnixstraat en Leidsebosje.

808, Hobbemastraat, 15-3-1998

Zowaar zijn de routes met ingang van 2 maart 1998 “ontknoopt” door lijn 20A via de Nieuwezijds naar het Stationsplein te voeren en 20B dit te laten doen via Dam en Damrak.
Een echt succes is deze lijn 20 niet geworden. Er is ook nog even een lijn 20S geweest die ingaande 11 oktober 1999 in de ochtendspits enkele ritten uitvoerde op de route Stationsplein - Raadhuisstraat - Rozengracht - Marnixstraat - Leidseplein - Weteringschans bij Weteringlaan. Op 23 september 2002 kwam een einde aan al deze lijn-20-experimenten.
Sindsdien is het weer stil rondom lijn 20 en is het wachten op een nieuwe lijn die het nummer 20 zou kunnen krijgen.

638, Waterlooplein, 19-9-1999

Op de eerste lijn 20 heeft het oudste materiaal van het trambedrijf dienst gedaan. In 1922 werd begonnen met de motorwagens van de serie 1-10, zonodig aangevuld met wagens van de series 13-14 en 15-229. Als bijwagens gebruikte men wagens uit de reeks 619-700 toen in de jaren 1929 en 1930 bijwagens nodig waren. Het zal geen verbazing wekken dat lijn 20 met EMW-motorwagens reed.
Op de latere lijnen 20 hebben uiteraard slechts gelede wagens gereden. Meestal waren op de laatste lijn 20 wagens van de serie 780-816 in dienst. Maar geen regel zonder uitzondering, zoals bijgaande foto van de 638 op het Waterlooplein laat zien.

Routegeschiedenis lijn 20

Foto’s van de auteur, tenzij anders vermeld.

Cor Fijma - corfijma@amsterdamsetrams.nl
9.11.2008 

laat een berichtje achter