Amsterdamse lijnkleuren

Amsterdamse tramlijnkleuren
Geheugen van de Amsterdamse tram

huidige

lijn 1	lijn 2	lijn 3	lijn 4	lijn 5	lijn 7	lijn 9	lijn 10
lijn 12	lijn 13	lijn 14	lijn 16	lijn 17	lijn 24	lijn 25	lijn 26

historische

lijn 6	lijn 8	lijn 11	lijn 15	lijn 18	lijn 19	lijn 20	lijn 21
lijn 22	lijn 23	lijn 27	lijn 28	lijn 29	lijn 30

Share |

Echte lijnkleuren
door Cor Fijma

FAQ: Waar dienen die lijnkleuren toe?

Het antwoord is eenvoudig: die dienen nergens toe. De kleuren zijn een soort erfenis van de paardentram. De paardentram kende alleen lijnkleuren. De Gemeentetram heeft in 1903 dat idee overgenomen en lijnkleuren verzonnen. Tegelijkertijd werden lijnnummers ingevoerd. Dus we hebben het gewoon over lijn 9 en geen hond zegt "de groene lijn".
Van het lijnkleurensysteem klopt niet veel meer. Zo heeft lijn 13 nog steeds "wit met blauwe eilandjes". Maar lijn 13 rijdt al lang niet meer naar de Eilanden. De enige lijn die nog steeds zijn gehele oorspronkelijke route aflegt is lijn 24. Dat die lijn is omgeleid via de route van de lijnen 3 en 16 is maar een tijdelijk ongemak. De nieuwste lijn - 26 met groen/wit - kan zeker niet als een aanvulling op lijn 9 worden gezien zoals de eerste lijn 26 was. Maar de lijnkleuren zijn best een leuke traditie. Den Haag en Rotterdam hebben de lijnkleuren al lang geleden afgeschaft.

Ringlijnen

Lijn 10, de eerste elektrische tramlijn van Amsterdam, ingesteld op 14 augustus 1900. Een ringlijn, dus eenvlakslijnkleur. Rood. De foto is precies een eeuw later gemaakt toen de 10 jubileerde.
Let op de bijwagen die in de afleveringskleuren van de jaren tien is teruggebracht.

Lijn 3, ook een ringlijn. Geel. Wagen 944 is een z.g. ‘bloedneus’. De tram rijdt in de Bilderdijkstraat en is op 27.2.1979 onderweg naar de Zoutkeetsgracht. Later vond de 944 nog een bestemming als speelobject in Amsterdam-Noord.

Lijn 7 voert Blauw. De 1236 met bijwagen 833 staat aan de standplaats Plantage Parklaan op 9.7.1959. Vele jaren heeft lijn 7 zich daar vertoond. Thans schijnt de lijn zijn definitieve bestemming in de Indische Buurt gevonden te hebben. De (1)236 is als museumwagen bewaard.

Lijn 10 met de gele gelede wagen 692 op een route waar de lijn niet meer rijdt. Zeeburgerdijk, 25.2.1993.

Nog een lijn 10 met de 474 in de Plantage Kerklaan op 4.6.1963. Lijn 10 is daar al lang verdwenen. De 474 is ook museumwagen geworden en bevindt zich aan de overzijde van de Noordzee.

Ook lijn 9 mag zich ringlijn noemen. Groen. De 631 op 15.9.2002 op het Waterlooplein. Vroeger zag het er daar heel anders uit. In 1916 heeft op deze plek ringlijn 19 gereden. Maar van ringlijn 19 bestaan geen foto’s. Jammer.

Een bijzondere kringlijn. Lijn 22. Roze, net als zijn voorganger 19. Een plaatje vol bedrijvigheid met een ‘Bergmann’-wagen van de serie 391-395. De Ruyterkade, 1932.

Haarlemmerstraat, Leidsestraat, Vijzelstraat, Utrechtsestraat en Jodenbreestraat

Lijn 2 met de diagonale kleuren geel/rood (Leidsestraat) op de Zeilbrug, 7.4.1982. Er wordt tijdelijk enkelspoor gereden. De 878 is kort nadien als gevolg van brandstichting aan zijn einde gekomen.

Lijn 4 met groen/rood (Vijzelstraat) is de enige lijn die van oorsprong de Vijzelstraat bereed. Ten tijde van de foto (13.2.1956) reed lijn 4 al door de Utrechtsestraat. De foto is gemaakt in de Rooseveltlaan. Lijn 4 is daar de opvolger van lijn 8 die in 1936 de Rooseveltlaan ging berijden. De 347 is later pekelwagen geworden.

Nog een lijn 4 op het toen nog zeer stille Europaplein, 20.8.1961. De 634 is nog maar net uit de fabriek.

Lijn 11 met rood/geel horizontaal (Utrechtsestraat) op de Prins Hendrikkade, 14.8.1954. Toen reed lijn 11 al lang niet meer door de Utrechtsestraat. Er is iets bijzonders aan de hand want de lijn kan het Stationsplein niet bereiken en staat dus beugel te draaien op een tijdelijk kopeindpunt Prins Hendrikkade. Het zou het laatste jaar zijn waarin tweerichtingtrams in dienst waren, niet wetende dat dit fenomeen veel later op Amstelveen-lijn 5 zou terugkeren.

Lijn 5 met de groen/geel (Utrechtsestraat) ingetuigde ‘Utrechtenaar’ 306 met grote middeninstapper 940 bij het Amstelstation, 2.8.1955. De lijn reed in die tijd door de Weesperstraat. Lijn 5 was destijds ook de lijn die de Haarlemmerstraat bereed. In 1945 werd de Haarlemmerstraatlijn een afzonderlijke lijn 12 die in 1955 is verbust.

Nog een lijn 5 met grote middeninstapper 944, compleet met brievenbus en sigarettenreclame (dat kon toen nog), 22.11.1954. Gelukkig is collega 946 als museumwagen bewaard. De motorwagen is de ‘Utrechtenaar’ 9. Op 31.12.1954 zijn de ‘Utrechtenaren’ 1-12 vernummerd in 301-312.

Lijn 7, met de 49 en 77, op de Nieuwmarkt in 1905, toen nog een lijn via de Jodenbreestraat die op 1.4.1905 zou worden vernummerd in lijn 8.

Buurtverbindingslijnen

Lijn 6 (ex-lijn 19) is de oudste buurtverbindingslijn, ingesteld in 1918 en vernummerd in lijn 6 in 1922 (groen/geel/groen). De lijn heeft gereden van (1918) 1922 tot 1942. In 1942 moest lijn 6 wegens de oorlogsomstandigheden worden opgeheven. In 1945 keerde lijn 6 terug bij drukke stadiondagen. In 1958 deed hij dat voor het laatst. Maar dank zij de metro keerde lijn 6 in 1977 terug. Met hangen en wurgen hield lijn 6 het vol tot in 2006. De laatste tijd was er nog slechts een halfuurdienst.
De foto is gemaakt in de Stadionstraat op 6.5.1992. Ook het tramspoor aldaar is inmiddels verleden tijd.

Lijn 27 met 432+797 in de Marnixstraat op 1.10.1962 (rood/geel/rood). Maar de lijn voert de kleuren van de oude lijn 23 die voor het laatst reed als stadiontramlijn op 4.5.1958.

Lijn 25 viert in 1990 zijn zestigjarig bestaan (blauw/wit/blauw). De foto is gemaakt op de President Kennedylaan op 7.4.1990. Museumwagen 468 is weer een tweerichtingwagen met lantaarns en kopkoersbord aan beide zijden. Het kopkoersbord toont de tekst van 1930. Zo hoort het ook. Wat niet hoort is het ontbreken van het groot wagenummer in goud op het achterbalkon. Maar er moet zuinig met gouden cijfers omgesprongen worden.

Tram zonder lijnkleur

Wat nu? Geen lijnkleuren? Toch is het zo, met lijn 12 (909+964) op de Churchilllaan op 26.2.1979. Hoe kan dat? Toen lijn 12 in 1977 werd ingesteld ontbraken lijnnummer en –kleuren van lijn 12 op de drieassers. Men behielp zich toen met knip- en plakwerk uit de oude lijnfilms van de gelede wagens. De 909 behoort thans (2006) tot het museumbestand.

Cor Fijma - chfijma@planet.nl
24.8.2006

Het lijnkleurensysteem

lijn 1	lijn 2	lijn 3	lijn 4	lijn 5	lijn 7	lijn 9	lijn 10
lijn 12	lijn 13	lijn 14	lijn 16	lijn 17	lijn 24	lijn 25	lijn 26

huidige

lijn 6	lijn 8	lijn 11	lijn 15	lijn 18	lijn 19	lijn 20	lijn 21
lijn 22	lijn 23	lijn 27	lijn 28	lijn 29	lijn 30

historische

Het Amsterdamse lijnkleurensysteem is even eenvoudig als geniaal bedacht. Helaas is de consequente toepassing van het systeem in latere jaren verwaterd.

In 1904 ontvingen de ringlijnen eenkleurige aanduidingen: lijn 3 geel, lijn 8 blauw, lijn 9 groen, lijn 10 rood en lijn 13 wit. Toen lijn 8 zou gaan rijden, kreeg de lijn in 1905 echter bij nader inzien het nummer 7 en daarmede de blauwe lijnkleur. Tot op de dag van vandaag voeren genoemde lijnen de bijbehorende kleuren. Lijn 13 verraadt daarbij zijn afkomst als ‘eilandenlijn’.

In 1916 verscheen als zesde ringlijn lijn 19 op een route rond de binnenstad (Nieuwmarkt-Nieuwmarkt) via Waterlooplein-Rokin-Dam-Damrak-Geldersekade. De kleur van de lijn werd roze. Reeds in hetzelfde jaar werd lijn 19 opgeheven en in 1921 ging de lijnkleur naar lijn 22 (kringlijn rond het Centraal Station).

Voor het overige werd uitgegaan van de kleurencombinaties groen/geel en rood/geel. Zo kregen de Leidsestraatlijnen 1 en 2 geel/groen en geel/rood diagonaal verdeeld, de Jodenbreestraatlijnen 6 en 7 geel/rood en geel/groen verticaal verdeeld en de Utrechtsestraatlijnen 5 en 11 groen/geel en rood/geel horizontaal verdeeld. Lijn 7 is op 1 april 1905 vernummerd in lijn 8. De enige Vijzelstraatlijn 4 ontving groen/rood verticaal verdeeld. Lijn 12 ontbreekt; deze lijn zou pas in 1916 het traject Sloterdijk – Nassauplein elektrisch gaan bedienen met de lijnkleur wit/rood horizontaal.

Op dit schema is tot 1945 doorgeborduurd. Lijn 14 die in 1910 verscheen kreeg rood/wit vertikaal verdeeld als tweede lijn in de Staatsliedenbuurt, naast de reeds voorziene lijn 12 die nog paardentrams had.

In de zomer van 1913 verschenen de lijn 15, 16 en 17. Lijn 16 kreeg als tweede lijn in de Vijzelstraat rood/groen horizontaal, afgeleid van de kleuren van lijn 4. De lijnen 15 en 17 kregen respectievelijk rood/blauw diagonaal en blauw/geel diagonaal als lijnen met een route naar het zuid-westelijke deel van de stad, afgeleid van de diagonale vlakverdeling van de lijnen 1 en 2. Reeds in 1914 werden de kleuren van de lijnen 16 en 17 verwisseld wegens onvoldoende contrast van de kleuren van de lijnen 4 en 16 die beide de Vijzelstraat bereden. In 1929 verscheen in zuid-westelijke contreien ook lijn 24 met de kleuren groen/wit diagonaal verdeeld. Een tweede, tijdelijke lijn 15 die het Surinameplein met het Mercatorplein verbond, kreeg de kleuren van de eerste lijn 15.

De lijnen die vanuit het oostelijke deel van de stad het Centraal Station bereikten, kregen de vertikale vlakverdeling van de lijnen 6 en 8. Lijn 18 – die ook in 1913 begon – kreeg blauw/wit vertikaal verdeeld, afgeleid van de eilandenlijnen 7 en 13. Een lijn 21 die in 1928 verscheen kreeg blauw/rood vertikaal, in overeenstemming met de kleuren van lijn 15 die ook de Plantage en de Indische buurt bediende. Noodlijn 26 die in 1945 verscheen met de kleuren groen/wit vertikaal ondersteunde lijn 9 (groen) op de route Van Swindenstraat-Nieuwmarkt-Centraal Station. Deze lijn 26 is in 1948 vervangen door lijn 11 die zijn ‘Utrechtsestraat-kleur’ voerde hoewel de lijn in die straat niets meer te zoeken had. Latere incidenteel ingelegde ‘lijnen 11’ voerden (en voeren nog) de kleuren van de Utrechtsestraat-lijn. Een nieuwe lijn 26 die sinds 2005 naar IJ-burg voert – en dus het Stationsplein van oostelijke zijde benadert! - draagt de kleuren van de eerste lijn 26.

In 1918 kwam het fenomeen ‘buurtverbindingslijn’ aan de orde in de vorm van een nieuwe lijn 19 Station Willemspark – Station Weesperpoort - Station Muiderpoort met de drievlaksverdeling groen/geel/groen vertikaal. De in 1921 verschenen buurtverbindingslijn 23 Amstelveenseweg – Planciusstraat kreeg rood/geel/rood vertikaal.
Lijn 19 werd in 1922 vernummerd in lijn 6. De eerste lijn 6 was opgeheven. Toen bij nader inzien in 1924 toch weer aanleiding bleek te bestaan een tramlijn naar de veemarkt en het abattoir te onderhouden, kreeg deze het nummer 12 met de lijnkleuren van de oude lijn 6. Het nummer 12 was vrijgekomen doordat de eerste lijn 12 was samengevoegd met lijn 18. De tweede lijn 12 werd reeds in 1925 opgeheven.
Nadien zijn nog twee lijnen 12 en drie lijnen 19 in dienst geweest die alle vijf al na korte tijd werden opgeheven. Voor deze lijnen 12 en 19 werden respectievelijk de kleuren van de eerste lijn 6 en de eerste lijn 12 gebruikt. De huidige (2006) rijdende lijn 12 is dus de vijfde lijn met dit nummer en voert de kleuren van de eerste lijn 6.

‘Buurtlijn’ 20 die van 1922 stamt, kreeg als gevolg van samenloop met lijn 16 in de Ferdinand Bolstraat geel/blauw/geel vertikaal verdeeld. Lijn 25 die in 1930 verscheen, kreeg blauw/wit/blauw vertikaal als afgeleide van lijn 20. Deze lijn 25 maakte lijn 20 al snel overbodig zodat lijn 20 in 1932 werd opgeheven. Vele jaren later bleek lijn 25 – en de lijnen 16 en 24 – toch behoefte te hebben aan ondersteuning van een nieuwe lijn 20 die in 1991 in dienst kwam op de route Stationsplein – Weteringlaan (alleen tijdens de ochtendspitsuren) met de kleuren van de eerste lijn 20. Deze tweede lijn 20 verdween al in 1993. In 1997 verscheen een derde lijn 20 met de bekende kleuren als ‘ringlijn’ (men noemde zo’n lijn toen ‘circle-tram’) zodat een eenkleurige aanduiding vereist zou zijn geweest. In 2002 kwam het einde van de laatste lijn 20.

Uit hetgeen tot nu toe geschreven is, blijkt wel dat het systeem verwaterd is. De kroon op dit werk vormde tramlijn 27 die van 1962 tot 1971 lijn 17 ondersteunde tussen Surinameplein en Centraal Station. Deze lijn ontving de lijnkleuren rood/geel/rood van de vroegere lijn 23. Het is een toevalligheid dat zowel lijn 23 als lijn 27 door de Kinkerstraat reden. Lijn 27 had de kleuren groen/rood/groen verticaal verdeeld moeten krijgen.

Op de gelede wagens zijn in de jaren tachtig lijnfilms aangebracht met alle lijnnummers 1 t/m 30 en bijbehorende kleuren. Lijnen met de nummers 28, 29 en 30 hebben echter nimmer bestaan.

Ook de metro- en sneltramlijnen waarvoor de lijnnummers 50 t/m 58 zijn vastgesteld hebben lijnkleuren. Feitelijk voeren alleen de lijnen 50 en 51 kleuren, resp. blauw/rood/blauw verticaal en rood/wit diagonaal. Lijn 50 kan daarmede worden opgevat als ‘buurtverbindingslijn’ waarvan de kleuren refereren aan die van de lijnen 7 en 10. Lijn 51 kan worden gezien als een naar buiten uitgelegde lijn 24. In april 2000 vond echter een wijziging plaats in dit kleurensysteem. Sindsdien voeren deze lijnen slechts eenvlakskleuren: lijn 50 groen, lijn 51 oranje, lijn 53 rood en lijn 54 geel.

Tenslotte is er nog de ‘touristtram’ lijn R. Deze voert rood/zwart/rood verticaal verdeeld.

Door alle routeveranderingen zijn de kleuren van de huidige lijnen 4, 5, 11, 12, 16 en 17 niet meer in overeenstemming met het systeem dat aan die kleuren ten grondslag ligt. Immers, lijn 4 rijdt al lang niet meer door de Vijzelstraat. Lijn 5 met de kleuren in horizontale vlakverdeling van de Utrechtsestraat, rijdt nu door de Leidsestraat maar heeft ook nog de Weesperstraat en de Vijzelstraat als werkterrein gekend. Ook de huidige lijn 11 – die zo nu en dan door de Leidsestraat rijdt – voert de horizontale vlakverdeling van de Utrechtsestraat!

Bij de komst van de drieassers in 1948 ontstond groot tumult aangaande de afwezigheid van lijnkleuren. Ik heb ooit een GVB-functionaris horen zeggen: ‘Wat moet je eigenlijk met lijnkleuren’? Maar ziedaar, de drieassers kregen toch lijnkleuren achter de voorruit. In de jaren vijftig begon men de lijnkleuren op de drieassers aan te brengen in een kastje op de filmkast. Sinds 1968 zijn drieassers – maar niet alle – voorzien van lijnfilms-met-lijnkleuren à la de gelede wagens. Het was dan ook een zegenrijk besluit de gelede wagens bij hun komst in 1957 direct van lijnkleurfilms te voorzien.

Ook in andere Nederlandse steden reden ooit trams met lijnkleuren. Al weldra is men er in die steden schielijk mee gestopt.

CF
22.8.2006 corfijma@amsterdamsetrams.nl

linktip: Lijnkleuren van Han Schomakers

[terug naar index TRAMS ALLERLEI]

laat een berichtje achter